Trong lịch sử thơ ca nước ta có lẽ tôi chưa biết có một nhà thơ nào sáng tạo ra một cấu trúc thơ riêng của mình có tầm ảnh hưởng sâu rộng đến đời sống sinh hoạt xã hội của người Việt như Bút Tre. Thơ Bút Tre sinh ra từ những năm 60 của thế kỷ trước. Chỉ sau đó 5 năm thôi, thơ Bút Tre đã được “nhân bản” thành các dòng thơ hậu Bút Tre ngay khi ông còn sống, như Bút Tre trẻ, Bút Tre non, Bút Tre xanh, Bút Tre Tây...

 Vậy thơ Bút Tre có phải là thơ không? Dòng thơ đó sinh ra trong hoàn cảnh nào? Và tại sao nó lại được công chúng khắp cả nước truyền tụng, “nối mạng” liên tục như vậy?

 Bút Tre là bút hiệu của ông Đặng Văn Đăng, nguyên Trưởng Ty Văn hóa tỉnh Phú Thọ, rồi Vĩnh Phú. Ông sinh năm 1911, tốt nghiệp tú tài Tây toàn phần về triết học; là người sử dụng thành thạo hai ngoại ngữ tiếng Pháp và tiếng Anh. Ông từng viết báo, viết truyện in trên báo Đông Pháp thời Pháp thuộc, ký tên là Lục Y Lang (Chàng trai áo xanh). Sau năm 1945 ông hoạt động ngoại giao, từng làm Bí thư thứ hai Đại sứ quán Việt Nam ở Rumani. Năm 1956 ông là bí thư của Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Ung Văn Khiêm. Ông từng có tập thơ Nhật ký thơ gồm 398 bài thơ Đường luật niêm luật rất chỉnh chu, v.v… Nghĩa là ông là một người được học hành đến nơi đến chốn, một trí thức “toàn tòng”.

 Bút Tre sinh ở xã Đồng Lương, huyện Sông Thao, Phú Thọ. Đây là vùng đất có truyền thống văn hóa dân gian rất phong phú. Làng Đồng Lương xưa kia sinh ra nhiều cây sáng tác vè xuất chúng. Có lẽ ông Đặng Văn Đăng cũng là “hậu sinh khả úy” của làng. Sinh thời ông Đặng Văn Đăng luôn luôn ứng tác thơ ca, vè để phục vụ cuộc sống. Thơ “xuất bản miệng” của Bút Tre nhiều vô kể.

 Thơ Bút Tre giản dị, hồn nhiên, ông tự gọi thơ ông là ca vè: “Tre bút ca vè, tre triệu búp / Tiên phong dẫn xướng gợi đổi mới ”. Nhưng có lẽ thơ Bút Tre nằm giữa thơ và ca, vè, khi thì thơ, khi thì vè, nên nhân dân rất dễ thuộc, dễ nhớ, dễ tiếp nhận và truyền tụng.

 Nhưng điều đặc biệt là trong thơ Bút Tre xuất hiện những câu thơ với hình ảnh, cách ngắt câu mạnh bạo, bắt vần rất lạ, rất đắc địa. Chính những câu thơ này làm nên sức sống và sức lan tỏa của thơ Bút Tre.

 Ngẫm về Trường phái Bút Tre, người viết bài này muốn bày tỏ một ý nguyện: Các nhà thơ, nhà văn cây đa cây đề, các nhà phê bình, các nhà quản lý văn hóa văn nghệ hãy biết trân trọng nâng niu chờ đợi cái mới, cái khác lạ, dù nó mới ra đời, vì biết đâu nó sẽ làm nên một dòng thơ, một trào lưu văn chương mới mẻ hơn, được người đọc tán thưởng. Chữ Việt, câu lục bát Việt là cái muôn đời.

 Nhưng chữ Việt, câu lục bát Việt không phải là cái bất biến. Chỉ cần một sự đổi mới về tu từ, về cấu trúc câu như Bút Tre, câu thơ Việt đã mang chất lượng nghệ thuật mới mẻ. Nếu cái lạ, cái mới vừa ra đời đã bị chửi mắng, vùi dập thì làm sao thế hệ 8X, 9X làm nên được tiếng thơ của riêng mình ?

 Xin giới thiệu với bạn đọc một số câu thơ của Trường phái thơ Bút Tre mà tôi sưu tầm được :

 

Ăn nhanh đi chậm hay cười

Hay mua đồ cũ là người Việt Nam

 

Giữa đường thấy cánh hoa rơi

Giơ chân dẫm nát không chơi hoa tàn

 

Chồng người du kích sông Lô

Chồng em ngồi bếp nướng ngô cháy quần

 

Thơ hay là ở cái vần

Nếu không tớ chẳng mặc quần nữa đâu

 

Hoan hô các cụ trồng cây

Mười cây chết chín một cây gật gù

 

Thi đua ta quyết thi đua

Thi đua ta quyết tiến lên hàng đầu

Hàng đầu rồi biết đi đâu

Đi đâu không biết, hàng đầu cứ đi

 

Ra đi đã quyết ra đi

Khó khăn trở ngại ta thì vẫn băng

Muốn băng thì phải thật hăng...

Hái xin bố mẹ cho tăng tiền vào

 

Hoan hô! Đồng chí Trần Đăng

Ấn cho tàu chạy băng băng như rùa

 

Ta đi bầu cử tự do

Chọn người xứng đáng ta cho vào hòm

 

Phạm Tuân quê ở Thái Bình

Bỏ làng bỏ nước một mình ra đi

Đi không mang gạo mang mì

Chui vào vũ trụ làm gì hả Tuân ?

 

Bây giờ mẹ biết Xô Liên

Cái liềm bên ấy giống liềm bên ta

Bây giờ mẹ mới hiểu ra

Tây cai là giặc, Tây Nga là...mình

 

Người nào mà chẳng có lông

Sau đây bài " Lá diêu bông" bắt đầu

 

Anh đi công tác bản Muờng

Tè xong một cái lên đường về quê

 

Sông Cầu nước chảy lơ thơ

Có đôi trai gái ngồi hơ quần đùi

 

Chị em du kích tài thay

Bắn tàu bay Mỹ rơi ngay cửa mình

 

Bà con toàn thể xã ta

Ðồng tâm phấn khởi trồng cà dái dê

Dái dê to mập dài ghê

Năm sau ta cứ dái dê ta trồng

 

Anh đi công tác Plây

Cu dài dằng dặc biết ngày nào vê

Họp xong anh ghé Buôn Mê

Thuột xong một cái thì về với em

 

Ngọt ngào bóc múi em ra

Mời nhau cặp bưởi, chút quà Hùng Đoan

 

Email anh viết thật bay

Bướm em mong đợi từng ngày từng đêm.

Bướm đồng động đến thì bay

Bướm nhà động đến lăn quay ra giường

 

Chim đồng bóp cái chết ngay

Chim nhà mà bóp càng ngày càng to ...